Diversiteit in de Rechtspraak
De diversiteit in het recht en de rol van de media
Door Nevengi Dankerlui
In onze maatschappij spelen op het gebied van recht een aantal beginselen een rol, waaronder het gelijkheidsbeginsel. Dit beginsel staat geformuleerd in onze Grondwet en is van fundamentele waarde in onze maatschappij. Artikel 1 van de Grondwet luidt: “Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.”
De ratio achter dit rechtsbeginsel is het voorkomen van ongelijke behandelingen door de overheid. De Grondrechten die in de Grondwet staan kennen geen rangorde. Dit houdt in dat de rechter in een geding de twee (of meer) Grondrechten tegen elkaar moet afwegen, om zo tot een conclusie te komen. Deze methode van afwegen is de reden waarom het gelijkheidsbeginsel in sommige gevallen wordt geschonden. De rechter acht dan in dat specifieke geval een ander Grondrecht van meer waarde dan het gelijkheidsbeginsel. Dit andere Grondrecht wordt dan als rechtvaardigingsgrond gebruikt.
Meerdere factoren kunnen een rol spelen in een ‘moeilijk geval’ waarbij grondrechten op gespannen voet staan met elkaar. Denk bijvoorbeeld aan het geslacht van de rechter, de publieke opinie, de migratieachtergrond van de rechter en zelfs de media. In dit artikel wordt ingegaan op verschillende factoren op basis van diversiteit in het recht.
Figuur 1. Vrouwe Justitia (Bron: nl.123rf.com)
Rechters met migratieachtergrond
Een belangrijke factor die een rol kan spelen bij een ‘moeilijk geval’ is de diversiteit van het recht. Diversiteit binnen het recht is van belang, om te voorkomen dat er botsing ontstaat met het gelijkheidsbeginsel. Daarnaast doet dit recht aan Nederland als culturele maatschappij.
“ De rechtspraak mag kleurrijker “ – Saniye Çelik, rechtsgeleerde
De diversiteit op grond van (migratie)achtergrond in de Rechtspraak stijgt naarmate de tijd vordert. Echter, het is het nog lang niet evenwichtig genoeg. Zo heeft slechts 2 procent van de 2300 rechters een migratieachtergrond, in acht nemende dat 12 procent van de gehele Nederlandse bevolking een migratieachtergrond heeft.
Diversiteit binnen de Rechtspraak is echter wel van essentieel belang. Dit bevordert namelijk het vertrouwen in de Rechtspraak vanuit de bevolkingsgroep met een andere culturele achtergrond. Zij voelen zich immers gekend en vertegenwoordigd.
Er zal daarnaast ook meer begrip zijn vanuit de kant van de rechter, omdat de rechter zich meer kan inleven in een specifiek geval als hij zich enigszins verbonden voelt. Dit speelt zeker een rol in zaken waar discriminatie en het gelijkheidsbeginsel centraal staan.
Kortom, de diversiteit in de Rechtspraak zorgt voor een hoger inlevingsvermogen, er zal vanuit meerdere perspectieven naar een zaak gekeken worden en de rechters met migratieachtergrond nemen eigen kennis en ervaring mee die Rechtspraak een handje kunnen helpen.
Aan de andere kant is en blijft de rechterlijke macht een onafhankelijk en onpartijdig orgaan, dat moet rechtspreken zonder enige vooringenomenheid aangaande geloof, achtergrond en/of levensovertuiging. De Rechtspraak is kleurenblind, goed uitgebeeld door Vrouwe Justitia die geblinddoekt is (zie figuur 1).
De rol van de media in het rechtssysteem
Wat voor rol speelt de media in het rechtssysteem? In eerste instantie zou je denken: geen, want de media is de media en het recht is het recht. Toch is in de praktijk zichtbaar dat de media wel degelijk invloed uitoefent op de Rechtspraak. Zij, op zichzelf staande, is echter geen vorm van diversiteit, maar verdient wel aandacht te krijgen. Rechters zijn ook mensen die toegang hebben tot de (sociale) media. De media kan je vanuit verschillende invalshoeken bekijken. Zij kan zorgen voor een tunnelvisie als het gaat om een bepaald stereotype (wat op zichzelf een vorm van blikvernauwing is.)
Moet media dan worden vermeden? Ik denk van niet. Vanuit een media-positieve invalshoek kan worden aangekaart dat zij ook positieve kanten heeft: zij geeft de opinie van de maatschappij weer en verspreidt informatie die van fundamentele waarde is voor democratische samenleving waar wij in leven. Daarbovenop is het alternatief erger: helemaal geen weerspiegeling van de maatschappij of de rechter die zich moet isoleren van de realiteit.
Diversiteit met betrekking tot het geslacht
In tegenstelling tot diversiteit op basis van achtergrond, zijn de cijfers van de man-vrouwverdeling in de Rechtspraak wat meer in evenwicht. Wat opmerkelijk is, is dat er voornamelijk jonge vrouwelijke rechters zijn en vanaf zestigjarige leeftijd de mannelijke rechters in de meerderheid zijn.In 2018 waren in de Rechtbanken meer vrouwelijke presidenten en in de Gerechtshoven en in de bijzondere colleges waren er meer mannelijk presidenten.
Dat geslacht een rol kan spelen in de Rechtspraak is een relatief subjectief debat. Misschien voelen vrouwen zich meer op hun gemak bij een vrouwelijke rechter, als het gaat om gevoelige onderwerpen, zoals abortus of seksuele intimidatie. Dit is echter lastig aan te tonen.
Samenvattend kan geconcludeerd worden dat diversiteit een ruim begrip is met meerdere invalshoeken. Denk hierbij aan de man-vrouwverdeling en aan de her-/afkomst. Diversiteit in de Rechtspraak zorgt voor een groter inlevingsvermogen vanuit meerdere invalshoeken. Aan de andere kant is de rechterlijke macht een onafhankelijk en onpartijdig orgaan dat zonder vooroordeel recht moet spreken. Of dat altijd in de praktijk gebeurt is de vraag.
Tabel 1. Resultaten van de man-vrouwverdeling in de Rechtspraak. (Bron: Rechtspraak, jaarverslag 2018)